‘Me too’ in de middeleeuwen.
‘Vrouwen zijn van nature goed’ luidt een tekst die toegeschreven wordt aan Jacob van Maerlant (13e eeuw). Hiermee protesteert hij tegen de in de middeleeuwen (en ook later) alom gehoorde mening dat de vrouw minderwaardig is aan de man en bovendien de schuld van wat de zondeval heet met de verdrijving uit het paradijs tot gevolg, waardoor wij in een ingewikkelde wereld leven.
“Dat zij Adam het hart stal,
Die zich door haar gift liet ten val brengen.
Zeg mij, wien zal men
Die overgrote ramp ten laste leggen…” [1]
In een opvallend dispuut met Martijn verzet de schrijver zich tegen de opvatting dat vrouwen de oorzaak zijn van alle ellende in de wereld. Ik kwam dit dispuut en een mooie vertaling daarvan tegen bij Ludo Jongen: ‘Op weg naar de hemel’[2]. Ik raad aan deze mooie vertaling en de rest van het boek zeker te lezen. Binnen de bewuste paragraaf ‘Adam en Eva en de eerste zonde’ werd ik gepakt door de vrouwvriendelijke argumentatie die van Maerlant gebruikt.
‘Wat kunnen vrouwen eraan doen dat mannen naar hun schoonheid kijken’.
“Wat moghens vrouwen, dat manne plien
So naeuwe om hare scoonheit spien?”[3]
‘Vrouwen zijn van nature goed’. Ze lijken op wijn die mensen verblijdt. Te veel daarvan is niet goed maar dat mag je de vrouw niet verwijten.
“Si slachten den wine enter gloet,
Die de werelt verbliden.
Die des wijns te vele in doet”[4].
Adam heeft er zelf voor gekozen de appel aan te nemen, waardoor wij sterfelijke wezens werden. Vervolgens ziet van Maerlant daar iets positiefs in.
“Ic waenre ons vordeel ave quam:”[5]
Daardoor ontstond de mogelijkheid dat Christus de problematische relatie met God kon herstellen.
“Hi versoende den Vader gram”[6]
Voor dat herstel was geen man maar wel een vrouw nodig om Christus in de wereld te brengen. Vrouwen zorgden ervoor dat dit wonder kon geschieden:
“Vrouwen dadent welna al
Dat dit wonder gheschiede.”[7]
Ludo Jongen constateert dat het pleidooi van Jacob van Maerlant indertijd weinig heeft uitgehaald. Ik blijf het opmerkelijk vinden te lezen dat sommigen in de altijd weer verrassende middeleeuwen hun tijd ver vooruit waren.
Hubert C.W. Hendriks
11 november 2022
[1] Vers 879-880 Wapene Martijn
[2] Gorredijk 2021; pagina 43-48.
[3] Vers 904-905
[4] Vers 911-914
[5] Vers 940
[6] Vers 943
[7] Vers 951-952