Categoriearchief: Geen categorie

Me Too in de Middeleeuwen

‘Me too’ in de middeleeuwen.

‘Vrouwen zijn van nature goed’ luidt een tekst die toegeschreven wordt aan Jacob van Maerlant (13e eeuw). Hiermee protesteert hij tegen de in de middeleeuwen (en ook later) alom gehoorde mening dat de vrouw minderwaardig is aan de man en bovendien de schuld van wat de zondeval heet met de verdrijving uit het paradijs tot gevolg, waardoor wij in een ingewikkelde wereld leven.
Dat zij Adam het hart stal,
Die zich door haar gift liet ten val brengen.
Zeg mij, wien zal men
Die overgrote ramp ten laste leggen…” [1]

In een opvallend dispuut met Martijn verzet de schrijver zich tegen de opvatting dat vrouwen de oorzaak zijn van alle ellende in de wereld. Ik kwam dit dispuut en een mooie vertaling daarvan tegen bij Ludo Jongen: ‘Op weg naar de hemel’[2]. Ik raad aan deze mooie vertaling en de rest van het boek zeker te lezen. Binnen de bewuste paragraaf ‘Adam en Eva en de eerste zonde’ werd ik gepakt door de vrouwvriendelijke argumentatie die van Maerlant gebruikt.

‘Wat kunnen vrouwen eraan doen dat mannen naar hun schoonheid kijken’. 
“Wat moghens vrouwen, dat manne plien
So naeuwe om hare scoonheit spien?”[3]

‘Vrouwen zijn van nature goed’. Ze lijken op wijn die mensen verblijdt. Te veel daarvan is niet goed maar dat mag je de vrouw niet verwijten.
“Si slachten den wine enter gloet,
Die de werelt verbliden.
Die des wijns te vele in doet”[4].


Adam heeft er zelf voor gekozen de appel aan te nemen, waardoor wij sterfelijke wezens werden. Vervolgens ziet van Maerlant daar iets positiefs in. 
Ic waenre ons vordeel ave quam:”[5]
 
Daardoor ontstond de mogelijkheid dat Christus de problematische relatie met God kon herstellen. 
Hi versoende den Vader gram”[6]

Voor dat herstel was geen man maar wel een vrouw nodig om Christus in de wereld te brengen. Vrouwen zorgden ervoor dat dit wonder kon geschieden:
Vrouwen dadent welna al 
Dat dit wonder gheschiede.”[7]


Ludo Jongen constateert dat het pleidooi van Jacob van Maerlant indertijd weinig heeft uitgehaald. Ik blijf het opmerkelijk vinden te lezen dat sommigen in de altijd weer verrassende middeleeuwen hun tijd ver vooruit waren.

Hubert C.W. Hendriks
11 november 2022


[1] Vers 879-880 Wapene Martijn

[2] Gorredijk 2021; pagina 43-48.

[3] Vers 904-905

[4] Vers 911-914

[5] Vers 940

[6] Vers 943

[7] Vers 951-952

Het einde van de vrije wil en van het lot als een beslissing van buitenaf.

Het einde van de vrije wil en van het lot als een beslissing van buitenaf.

Na het lezen van Jurriën Hamer: ‘Waarom schurken pech hebben en helden geluk’.

Genoeg filosofen hebben door de eeuwen heen de vrije wil gerelativeerd. Toch lukt het onze culturen niet om deze relativering te accepteren. Dat het lot (een veronderstelde beslissing van bijvoorbeeld een godheid) je leven bepaalt valt in dezelfde relativering.

Kort en goed: We hebben geen vrije wil en ons leven wordt niet door een lot (als een beslissing van buitenaf) bepaald. Helaas is deze constatering geenszins tot de haarvaten van onze maatschappijen doorgedrongen met alle gevolgen van dien.

Ons doen en laten en de beslissingen die we denken te nemen zijn een product van onze genen, van onze geschiedenis en van onze omstandigheden. Bij onze beslissingen laat de mening dat onze eigen vrije wil deze beslissingen neemt, ons echter niet los. Deze mythe heeft zelfs meer invloed dan ooit – in ons strafrecht, onze economie en onze zoektocht naar geluk. Als je namelijk aan de goede kant van het bestaan zit is die veronderstelde vrije wil het ideale pleidooi om je bestaan goed te praten. Mijn keuzes maken mijn succes. Criminelen en sociaaleconomische zwakkere broeders maken gewoon niet de goede keuzes en hebben daardoor pech gehad. Met jouw vrije wil wordt het daardoor mogelijk anderen met een vermeende schuld op te zadelen.

Het grote probleem in de dagelijkse realiteit is dat het merendeel binnen samenlevingen het begrip ‘vrije wil’ nadrukkelijk wel hanteert en gebruikt om er voordeel mee te kunnen doen voor bepaalde groepen. Vanwege die slaafse acceptatie van de mythe ‘vrije wil’ -die inspeelt op een vermeend gevoel van eigenwaarde- blijven de verhoudingen in de wereld principieel ongelijk. Door dit ontstane machtsverschil op zijn beurt blijft het moeilijk de mythe te bestrijden. Prestatie denken en de roep om strenge straffen voeren daarbij de boventoon.

Wij zijn gewend in schuld en boete te denken en de x-factor mag in onze ogen triomferen over hen die dat niet gegeven is, de sukkels. Blijkbaar kost het ons moeite te accepteren dat iedereen op zichzelf weliswaar zijn eigen leven probeert te maken maar daarbij afhankelijk is van zijn genen, de geschiedenis waarbinnen hij leeft en de omstandigheden die hem overkomen. Dat geeft een mens geen recht op meer dan een ander. Dat is geen optelling van vrije wil en lotsbestemming maar een fascinerend samenspel te midden van anderen met dezelfde perikelen in hun streven naar geluk waarbij de ene nou eenmaal meer geluk heeft dan de ander.

De consequentie van dit denken betekent een herbezinning op het begrip moraal. Die nieuwe moraal is dan gebouwd op de principiële menselijke waardigheid van eenieder, zeg maar een radicale gelijkheid. Deze moraal gaat voorbij aan schuld en verdienste. Daarbij hoort het besef dat zowel verliezers in de maatschappelijke ratrace als misdadigers wellicht tragische mensen zijn, maar geen waardeloze mensen.

Realiteitszin dienen we niet te vermijden. Ondanks alle goede bedoelingen zullen er altijd mensen zijn die misbruik maken van die bedoelingen. Dat daar maatregelen tegen genomen worden hoort bij een gezonde maatschappij. Binnen de consequentie van een nieuwe moraal hoort daarbij wel het besef dat ook een delinquent zijn waardigheid behoudt en niet als een monster wordt weggezet, hoe moeilijk dat soms ook is. Binnen een moraal waarbij we schuld relativeren zal een spanningsveld tussen genoegdoening en vergeving blijven bestaan.

Een tweede realiteit is de meritocratie -beloond worden naar je verdienste- waarop onze sociaaleconomie lijkt te zijn gebouwd. Deze systematiek gaat nog steeds uit van de vooronderstelling dat je een vrije wil hebt. Toch is dat niet zo. Ons bestaan vindt plaats op een fascinerende weegschaal van geluk en pech. Als je een goed uitvallende prestatie levert heb je gewoon geluk. “Niets ontkomt aan de wervelstorm van mazzel en pech”.

Fundamentele gelijkheid delen met elkaar lijkt een spannend principe, waarbij velen spontaan de hakken in het zand zetten. Toch is het de moeite waard om de gedachte toe te laten dat alle mensen gelijkelijk recht hebben op een mooi en goed leven. Dat is geen wereld zonder prestaties overigens, want presteren hoort bij gelukkig zijn. Onze daden creëren mee aan een waardevolle maatschappij en verdiepen onze relaties met anderen en onze geliefden.

Fundamentele gelijkheid leidt ons naar de radicale betekenis van solidariteit. Je geeft je over aan de onvoorwaardelijke rechten die alle mensen hebben en geen tegenprestatie vereisen.

Het zal duidelijk zijn dat de inhoudelijke betekenis van onvoorwaardelijke rechten niet absoluut is en bij voortduring vraagt om grenzen en haalbaarheid. Bij deze grenzen en haalbaarheden hoort dan weer wel een gelijke verdeling.

(HuHe:)Toch blijven we winnaars en verliezers houden. Maar welke emotie ligt daarachter? Zo blijven grote vragen bestaan: Wat is de betekenis van ‘struggle for life’ en ‘survival of the fittest’. Hoe zit het met ‘homo homini lupus est’. Hebben we vat op een veronderstelde natuurlijke orde binnen het menselijk bestaan? Misschien komt hier wel een heel bijzondere mogelijke eigenschap van de mens om de hoek kijken: Een principiële keuze voor de ander.

Fundamentele gelijkheid en gelijk geluk voor eenieder roept ook de vraag op wat dan de haalbaarheid is in relatie tot het wensenpatroon van de afzonderlijke burgers. Daarmee ontstaat onvermijdelijk de motivatie vraag of mensen wel willen presteren voor het geluk van anderen waarmee ze worden verondersteld te delen. Het los laten van de vrije wil en het loslaten van het lot als beslissing van een vreemde macht kan daarentegen mogelijkerwijs tot een dynamische en productieve economie leiden waarbij een succesvolle mens het vanzelfsprekend gaat vinden zijn onsuccesvolle medemens te verheffen. 

“A rising tide lifts all boats”.

De consequentie van dit denken betekent dat niemand een exclusief recht heeft op het vergaren van rijkdom, het is immers geen keuze uit vrije wil maar iets wat de rijke door zijn genen, zijn historische situatie en omstandigheden overkomt. Deze gedachten leiden dan tot een herverdeling van rijkdom en wellicht tot een maximalisering van welvaart. De economie dient dan immers zo herverdeeld te worden als de economie aankan. 

(HuHe: In de verantwoordelijkheid over het klimaat is dat een actueel vraagstuk).

Hubert Hendriks

November 2022

Speciaal voor Daan Verheul

Dure energie buitenkans voor toekomst kerken.

Dure energie buitenkans voor toekomst kerken.

Een afnemend aantal gelovigen zit zondags in een onbetaalbaar te verwarmen kerk.
Wat kan het fantastisch zijn als de kerken besluiten in de koude wintermaanden gezamenlijke vieringen te houden in een daartoe uit te kiezen gebouw. Een buitenkans om met elkaar om praktische redenen collegiaal te overleggen. Hoe dan ook hebben kerken immers principieel dezelfde boodschap en idealen, voor elkaar zorgen is er daar een van
Een buitenkans om de afzonderlijk afnemende krachten met elkaar te verbinden en de individuele karaktertrekjes enerzijds te respecteren en anderzijds ondergeschikt te maken aan een betaalbare gemoedelijke warmte, zowel letterlijk als figuurlijk.
Ja het vertrouwde wordt op de proef gesteld. Maar wees nou eerlijk, bijna alle kerken zijn vaker met overleven bezig dan met het uitbouwen van hun dienst aan de samenleving. Ik wil echt geen afbreuk doen aan de regelmatige maatschappelijke initiatieven maar wijs ook daarbij op realiteitszin gericht op de toekomst.
Een buitenkans ook om wellicht een of twee kerkgebouwen te gebruiken voor de grote maatschappelijke vragen op het gebied van huisvesting en het opvangen van groepen die extra aandacht kunnen gebruiken.

024 Geschiedenis 2022


Nijmeegs erfgoedevenement van 8 tot en met 16 oktober 2022

Een initiatief van het Valkhofkwartier en 024 Geschiedenis tijdens de maand van de Geschiedenis georganiseerd door Stichting Vlegel.
Kom dagelijks genieten van een cultureel theatercafé in de Nicolaaskapel met diverse presentaties, muziek en pitches uit het culturele erfgoedveld gecombineerd met Nijmeegse horeca hotspots.
Speciale gast tijdens deze dagen is de YouTube literair performer Floris leest.

In de weekenden is er nóg meer te doen: kinderspelen, rondleidingen, sport en muziek in het park. Tussen 8 en 16 oktober maak je zo op een leuke, inspirerende en verrassende manier kennis met de cultuur en geschiedenis van Nijmegen. 
Tijd Nicolaaskapel alle dagen: 17.00 – 22.00 uur.
Tijd Valkhofpark in het weekend: 12.00 – 18.00 uur, Valkhofpark en dan verder in de Nicolaaskapel 
Realisatie door: De Valkhofvereniging, Stichting Vlegel, Kwartiermakers Valkhofkwartier. In samenwerking met leden van het Valkhofkwartier, deelnemers 024 Geschiedenis en het Huis voor de Binnenstad.

Wereldleiders

“Zodra er een dekbed van zand en as over de duizenden naamloze lijken is gespreid, wordt de vergetelheid gecultiveerd” (Ernst van Altena)

Wereldleiders

Wat begon als idealisme
Hoop ik, maar zou het echt?
Werd langzaam maar zeker meer macht
Om het ideaal waar te maken, toch?

Idealisme verwerd tot ‘realistisch zijn’
Macht werd van middel tot statuut
Met staar en blindheid tot gevolg
Enkel de blik van paladijnen nog.

Mensen met betreste schouders
Vertrappen de waardigheid van te leven
Woorden zijn grotesk en vooral leeg
Wie spreekt namens de jonge gesneuvelden?

Woorden die eerst duidelijk waren
Krijgen nieuwe betekenissen toebedeeld
Die woorden moeten schoongewassen worden
En uitgespreid op het bleekveld.

Wereldleiders, sociopaten zijn het.

Hubert C.W. Hendriks