Is de mens van nature goed?

Graag zijn we geneigd deze vraag met ja te beantwoorden, hoewel nogal wat religies en levensbeschouwingen uitgaan van een getroebleerde menselijke natuur. De theorie over de erfzonde is daar een voorbeeld van.

Is de mens van nature goed?

Liever wil ik de vraag stellen: Is de mens van nature geneigd goed te handelen? Het blijkt dat er mensen zijn die een neiging hebben om goed te willen doen. Gaat dat vanzelf of komen beweegredenen om goed te handelen uit bepaalde bronnen.

Binnen de maatschappelijke discussie lijkt de schijn te bestaan dat gegoede mensen makkelijker goed handelen dan minder gegoeden. De westerse cultuur lijkt daarnaast een verplichting te voelen minder welvarende culturen te willen ondersteunen en ziet dat als een min of meer noodzakelijke goede daad.

Hele rijke mensen krijgen vaak een fase in hun leven waarbij ze goede doelen gaan steunen of zelf stichtingen of organisaties oprichten om goed te doen.

Is dit alles een gevolg van de gedachte dat de mens geneigd is goed te doen? Ik ben daar nog lang niet uit, ondanks Rutger Bregman.

Sommige mensen met een verwrongen religieuze kijk op de wereld hebben de neiging de huidige Coronacrisis als een straf van God te zien. Niets is minder waar. De wereld zelf draagt naast vreugde en de mogelijkheid om samen een beter bestel te maken ook leed in zich mee. De natuur volgt daarbij wetmatigheden die buiten ons handelen om hun eigen gang gaan.

Emmanuel Levinas schrijft:

Slachtoffer zijn in een wereld waarin de wanorde heerst – dat wil zeggen een wereld waarin het goede er niet in slaagt te overwinnen – betekent lijden. Deze toestand openbaart een God die, door af te zien van elke oplossend optreden, een beroep doet op de werkelijke volwassenheid van de volledig verantwoordelijke mens.

Niet gelovigen en gelovigen kunnen daarin samen optrekken. We weten dat we met waarachtige verantwoordelijkheid een betere wereld kunnen bouwen. En tegelijkertijd beseffen we dat er situaties zijn waarbij nog meer van onze verantwoordelijkheid gevraagd wordt om ons met man en macht te weer te stellen tegen onverwachte spinsels van de natuur.

En als het gaat lukken -en dat gaat zeker gebeuren- om de huidige natuurcrisis te overwinnen houden we wellicht een les over. Als we echt willen kunnen we met man en macht ook de maatschappelijke en economische ongelijkheid overwinnen, lijkt mij die les.

In deze barre tijden van gesloten bedrijven en verboden groepsontmoetingen gaat de overheid er vanuit dat personeel in loondienst gewoon wordt doorbetaald. Een tegemoetkoming van 90% van de loonsom wordt aan de werkgevers toegezegd. De aantallen oproepkrachten en ZZP’ers binnen de bedrijven, vaak de smeerolie van onze economie, vallen daarbuiten en worden af geserveerd.

ZZP’ers wordt een vergoeding van ten hoogste € 1500,- in het vooruitzicht gesteld. En daarbij gaat het vingertje omhoog: “we rekenen op jullie solidariteit zodat je alleen geld vraagt als je het echt nodig hebt.”
Moraalridders waarschuwen al meteen voor mogelijke fraude. Die komt namelijk bij mensen in loondienst niet voor want die krijgen hun loon gewoon uitbetaald en mogen sparen. Niet bij mensen in loondienst maar wel bij ZZP’ers gaat het overheidsvingertje omhoog.

In een aantal branches is het bijna niet mogelijk om in loondienst te gaan. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de culturele sector en de evenementensector. Ook het overheidsbeleid heeft er de afgelopen jaren toe geleid dat werkgevers liever een ZZP’er aanstellen dan een loonovereenkomst aan te gaan.

Intussen hebben we in Nederland meer dan een miljoen ZZP’ers. Velen daarvan zijn blij als ze per maand tussen de € 2000,- en € 2500,- (bruto!) verdienen. Inclusief vakantiegeld en sociale verzekeringen als ze die al kunnen betalen. Een groot aantal ZZP’ers voelt zich geen ondernemer en zou graag in loondienst werken. Dat wordt vaak vergeten. Voor veel ZZP’ers geldt hetzelfde als voor mensen in loondienst. Ze zijn blij als ze op het eind van de maand niet rood staan. Als je al een beetje spaargeld overhoudt is dat voor later.

De overheid gaat er van uit dat mensen in loondienst gewoon doorbetaald worden los van vermogen of spaargeld en ik gun dat deze mensen ook van harte. Het is goed om te zien dat de overheid de huidige situatie mee probeert op te vangen.

Maar dat ZZP’ers met een beroep op solidariteit maximaal € 1500,- mogen aanvragen is een misser. De overheid paradeert daarbij met valse solidariteit.

Het Nederlands heeft daar een ander begrip voor: “Een doekje voor het bloeden.”

Deze tijd doet mij terugdenken aan een in sommige kringen nogal bekend citaat. Namelijk Blaise Pascal 1623-1667) zijn 346e gedachte, waarbij het citaat meestal slechts ten dele wordt gebruikt:

De mens is niet meer dan een riet, het zwakste in de natuur, maar het is een denkend riet. Het is niet nodig dat het heelal zich bewapent om hem te verpletteren: een damp, een waterdruppel volstaat om hem te doden.

Het tweede deel van gedachte 346 maakt het citaat pas echt boeiend om over na te denken vind ik:

Maar zelfs als het heelal hem verpletterde, dan nog zou de mens edeler zijn dan dat wat hem doodt, want hij is er zich van bewust dat hij sterft, en wat het heelal op hem vóór heeft; maar het heelal zelf weet daar niets van.

Volgens mij genoeg stof om je gedachten te stalen als je even niks anders te doen hebt.

Voor de bijbelsen onder ons is er troost te putten uit een variant bij Jesaja (42 vers 3), waar van de goddelijke geest wordt gezegd:

Het gekrookte riet zal Hij niet verbreken, en de rokende vlaswiek zal hij niet uitblussen.

Een mooiere en meer troostende tekst voor iemand die zich klein voelt, is nauwelijks te bedenken. En wie hem overdenkt, wordt alleen al daardoor een denkend riet.

Veel goeds gewenst tijdens deze fascinerende wende.

---

PS voor de francofielen (Pascal schrijft namelijk prachtig Frans):

L’homme n’est qu’un roseau le plus faible de la nature, mais c’est un roseau pensant. Il ne faut pas que l’univers entier s’arme pour l’écraser. Une vapeur, une goutte d’eau suffit pour le tuer.